Heel vaak lees je dat de Augustijnerkerk (nu Sint-Andries) begin 1520-er jaren moest worden uitgebreid met een galerij vanwege de toeloop van het volk (succesvolle prediking tegen de aflaathandel). Bij nader onderzoek wordt dit twijfelachtig. De eerste vermelding van deze uitbreiding dateert uit…1608. Ze staat in Van Meteren’s Nederlandse Historie … Transcriptie onder de afbeeldingen. Emmanuel Van Meteren is geen tijdgenoot (hij is geboren 1535!) en de enige (of de eerste) die de uitbreiding/uitbouw van de kerk vermeldt met gaanderijen vanwege de toeloop. [laat dit feit even bezinken]. Ook de passage over de Italiaanse kooplieden die de aflatenhandel hadden gepacht verschijnt hier voor het eerst. [laat dit ook maar even…] Dat is toch ook wel te denkengevend. De passage komt voor het eerst voor in de tweede druk (1608) van zijn Historie (1599). M.a.w. Niet zomaar voor waar aannemen en overschrijven zoals iedereen doet (incl. Robert J. Christman in zijn verder heel mooie artikel uit 2022 over Luther’s first song).
NB: de opmerking over het klooster stond niet in de eerste druk van dit boek uit 1599, getiteld Belgische ofte Nederlantsche historie, van onsen tijden.
[In de kantlijn: ‘Augustijnen Clooster t’Antwerpen verdestrueert, Anno 1522]
In dese tijden zijn veel geestelijke ende principalicken Augustijn Monicken, door de boecken ende schriften van Martijn Luther beweeght geweest, om te ondersoecken verscheyden Aarticulen, daer sy dochten de Roomsche Kercke in gheabuseert was, principalick int stuck van de Aflaten, waer innc de giericheyt soo domineerde, dat die, die de aflaten ende bullen van Roomen geobtineert hadden van de Pausen, de profijten daer van ’t Antwerpen deden verpachten, ende bevonden de Italiaensche Coeplieden diese pachten, dat die selvighe huerdcn alomme de beste ende welsprekenste Predicanten, om die als een Coopmanschappe wel te prijsen ende uyt te setten tot der Pachters meeste profijt.
Onder andere soo werden de Monicken van ’t Augustynen Clooster tot Antwerpen in dese aflaten seer geschandaliseert, ende preeckten seer daer teghen, met soo grooten toeloop des volcks, dat de Kercke, nu S. Andries Prochie-kercke, de menichte niet houden conde, soo dat sy moesten gaelderyen om hooghe maken, om het volck op te staen en te sitten: maer uyt crachte van voorighe Placcaten, gheexecuteert by mijn Vrouw Margareta van Oostenrijck Regente, wert het Augustijnen Clooster verdestrueert, Anno 1522 in October, de Monicken alle verjaeght, gevanghen, ende tot veel verscheyden plaetsen als Lutherianen ende ketters verbrant, ende de Kercke worde tot een Prochie-kercke gemaect ende verandert, ende sint is die nieu vertimmert.
Emanuel van Meteren, Nederlandse Historie.
FULL TITLE: Commentarien ofte memorien van-den Nederlandtschen staet, handel, oorloghen ende Gheschiedenissen van onsen tyden, etc.. (Antwerpen, 1608) NB: Het boek is pas in 1610 op de markt gekomen.
– De passage over de Augustijnen en hun kerk en de Italiaanse kooplieden staat op fol. 10 verso [die is hierboven overgetypt – Gepubliceerd in Frédéricq, IV nr 36]
– Latere drukken (vanaf 1614) op fol 12 verso / 13 recto. Zie hieronder de afbeelding. De tekst is hetzelfde – afgezien van spellingsvariaties; de toelichting in de kantlijn iets uitgebreider.